вторник, 16 ноября 2010 г.

მესხეთის ქედი, აჭარა-იმერეთის ქედი

      ქედი მცირე კავკასიონის დასავლეთ ნაწილში, ხარა¬გა¬უ¬ლის, ბაღდადის, ვანის, ჩოხატაურის, ოზურგეთის, ქობულეთის, ხელვაჩაურის, ქედის, შუახევის, ხულოს, ადი¬გენის, ახალციხისა და ბორჯომის რაიონებში. წარმოადგენს ხანისწყლის (რიონის მარცხენა შენაკადი), სუფსის, ნატანების, კინტრიშისა და აჭარისწყალის, ქვაბლიანის წყალგამყოფს. უმაღლესი მწვერვალია მეფისწყარო (2850 მ). გადაჭიმულია 140 კმ მანძილზე შავი ზღვის სანაპიროდან (ქობულეთ-ბათუმიდან) ქ. ბორ¬ჯომამდე. იგი გამოყოფს კოლხეთის ბარს აჭარისა და ახალციხის ქვაბულებისაგან. ფერდობები ძლიერ არის დანაწევრებული მდინარეთა ღრმა, ზოგჯერ კანიონისებრი ხეობებით. შემორჩენილია მეოთხეული გამ¬ყინ¬ვარების ნაშთები, უმთავრესად კარები, თუმცა მათ ძლიერ ლოკალური გავრცელება აქვთ.
      კლიმატური თვალსაზრისით განსხვავებულია ქედის დასავლეთი და აღმოსავლეთი ნაწილები. სა¬ქარ¬თველოში ყველაზე უხვნალექიანია (ჩაქვის ქედი, მთა მტირალა, ატმოსფერული ნალექების წლიური რა¬ო¬დენობაა 4500 მმ) ქედის დასავლეთი ნაწილი. შესაბამისად შეიმჩნევა განსხვავება ნიადაგ-მცენარეულ საფარშიც. 1000-1200 მ სიმაღლემდე დამახასიათებელია შერეული ფოთლოვანი ტყეები, სადაც ძირითადი ტყეშემქმნელი ჯიშებია: მუხა, რცხილა, წიფელი, წაბლი. მათ ზემოთ ნაძვნარ-სოჭნარი, ზოგან ფიჭვნარი ტყეები ცვლის. ტყეში გვხვდება კოლხური ფლორის წარმომადგენლები: შქერი, წყავი, რომლებიც აღ¬მო¬სავ¬ლე¬თის მიმართულებით შედარებით შეზღუდული გავრცელებისაა. შქერი ზოგან გაუვალ ტევრს ქმნის (იხ. ჩაქ¬ვის ქედი). ასევე მცირდება მესამეულის რელიქტური სუბტროპიკული მცენარეების ხვედრითი წილიც (რი¬თაც ასე მდიდარია აჭარა). თხემური ზოლი შემოსილია სუბალპური (ჯუჯა წიფელი, არყის ხე, პონ¬ტო¬ური მუხა) და ალპური მდელოებით. მცირე კავკასიონის სხვა ნაწილებთან შედარებით მესხეთის ქედზე უკეთ არის შენარჩუნებული პირვანდელი ფლორა და ფაუნა. აქაურ ტყეებში გვხვდება მურა დათვი, ირემი, შვე¬ლი, არჩვი და სხვ. მესხეთის  ქედი  გამოირჩევა  კურორტების  სიუხვით.  განსაკუთრებით ქედის ჩრდი¬ლო¬ეთი ფერდობი, სადაც მდებარეობს მთის კურორტები: ბახმარო (რესპუბლიკაში ყველაზე მაღალმთიანი კუ¬რორტი, ზ.დ. 1900-2020 მ სიმაღლეზე), საირმე (950 მ), ზეკარი (750-780 მ). ქედის მთისწინეთში მდე¬ბა¬რე¬ობს კურორტი ნაბეღლავი (470-490 მ). სამხრეთი ფერდობის კურორტებიდან აღსანიშნავია აბასთუმანი (1250-1450 მ). ამ კურორტების უმეტესობა გამოირჩევა სამკურნალო მინერალური წყლებითაც. არსებობს გად¬მო¬ცე¬მა, რომ აბასთუმნის ერთ-ერთი წყაროს (“ბოგატირსკი”) წყლით განიკურნენ ალექსანდრე მაკედონელის მე¬ომრები.
        მესხეთის ქედის სამხრეთ ფერდობზე, ყანობილის მთაზე, ზ.დ. 1650 მ სიმაღლეზე მდებარეობს აბას¬თუმ¬ნის ასტროფიზიკური ობსერვატორია, სადაც დაკვირვებებს ატარებენ მზეზე, პლანეტებსა და ვარ¬ს¬კ¬ვ¬ლა¬ვებ¬ზე. ობსერვატორიის თანამშრომლების მიერ აღმოჩენილი და  გამოკვლეულია  რამდენიმე  ვარსკვლავი, კო¬მეტა, მცირე ცთომილი.  აქვე მდებარეობს სეისმური სადგურიც, სადაც სეოსმოგრაფები აღნუსხავენ დე¬და¬მიწის ქერქის უმცირეს ბიძგებსაც კი.

მდინარე ტანა

      მდინარე აღმოსავლეთ საქართველოში, შიდა ქართლში, თრიალეთის ქედის ჩრდილოეთ ფერ¬დობზე, გორის რაიონში, მტკვრის მარჯვენა შენაკადი. სიგრძეა 39 კმ, აუზის ფართობი 382 კვ.კმ. სათავე აქვს თრიალეთის ქედის ჩრდილოეთ კალთაზე, ზ.დ. 2000 მ სიმაღლეზე. მტკვარს ერთვის ქ. გორის მახ¬ლობლად. საზრდოობს მიწისქვეშა, წვიმისა და თოვლის წყლებით. წყალდიდობა ახასიათებს გა¬ზაფ¬ხულ¬ზე, წყალმოვარდნა - ზაფხულში. თუმცა ადრე მდინარისათვის არ იყო დამახასიათებელი წყლის დონის ძლიერი მომატება. საქმე იმაშია, რომ XIX საუკუნის მეორე ნახევარში აქ გაუჩეხიათ ტყეები. ამიტომ ძლიერი წვიმების დროს ხრიოკი ადგილებიდან ჩამორეცხილი წყლები ხეობაში იყრის თავს და იწვევს წყალდიდობას. ამაზე უთქვამთ: “ადიდებულა ტანაო, მთები თან მოიტანაო”. მდინარის წყალს იყენებენ სარწყავად. მდინარის ზემო ხეობა შემოსილია წიფლნარი და მუხნარ-რცხილნარი ტყეებით, ხოლო ქვემო ხეობა - უროიანი, ვაციწვერიანი და ჯაგეკლიანი სტეპებით. სახელწოდება “ტანა”, “ატენი” დაკავშირებული უნ¬და იყოს სიტყვა “კლდესთან”. ტინი ეს პიტალო კლდეა. როგორც სულხან-საბა ორბელიანი განმარტავს “ტი¬ნი არს კლდე დიდი, მაგარი და დაუმშხალველი”. ამავე სახელწოდების მდინარე და ტბა მდებარეობს აფრიკაში, კენიასა და ეთიოპიაში.

მდინარე ალგეთი

         მდინარე აღმოსავლეთ საქართველოში, ქვემო ქართლში, თეთრი წყაროსა და მარნეულის რაიონებში, არის მტკვრის მარჯვენა შენაკადი. სიგრძეა 108 კმ, აუზის ფართობი - 763 ათ. კვ. კმ.
სათავეს იღებს თრიალეთის ქედის სამხრეთ კალთაზე, კლდეკარის მთასთან ახ¬ლოს, ზ.დ. 1900 მ სიმაღლეზე. ზემო დინებაში მიედინება ღრმა და კლდოვან ხეობაში, რომელიც ტყი¬თაა შემოსილი. თრიალეთის ქედის აღმოსავლეთ ნაწილში ტყეები ყველაზე უკეთ სწორედ აქ, ალგეთის (აგრეთვე დიღმისწყლის) ხეობაში არის შემორჩენილი. ფოთლოვანი ჯიშების გარდა და¬მახასიათებელია ნაძვიც. მანგლისის მერიდიანის აღმოსავლეთით არსად საქართველოში ნაძვის ტყეები (ბუნებრივად) არ ხარობს. ქ. მარნეულის ქვემოთ მდინარე მიედინება ქვემო ქართლის ვაკეზე და მტკვარს უერთდება სოფ. ქესალოსთან (მარნეულის რ-ნი). საზრდოობს მიწისქვეშა, წვიმისა და თოვლის ნად-ნობი წყლებით. წყალდიდობა ახასიათებს გაზაფხულსა და ზაფხულის დასაწყისში.
        მდინარის ზემო წელის აუზში მდებარეობს ალგეთის ნაკრძალი. მართალია, მისი ტერი¬ტო¬რიის უდიდესი ნაწილი (თითქმის 90%) ტყითაა შემოსილი, მაგრამ აქ თითქმის არ გვხვდება ხელუხლებელი ტყე. ამავდროულად 1980-იან წლებში ტყე ძლიერ დაზიანდა მავნებლებით (ნაძვის დიდი ლაფანჭამია). მეცნიერული თვალსაზრისით ნაკრძალი მეტად საინტერესო ობიექტია, ვინაიდან აქ გვხვდება (ისევე, როგორც თრიალეთის ქედის თითქმის მთელ სამხრეთ ფერდობზე) კოლხური, ჰირკანული, წინააზიური, ირანული, კავკასიური ფლორის ელემენტები. ამიტომ უწოდეს ამ ტერიტორიებს ბოტანიკოსებმა “ფლორისტული კვანძი”.
        ალგეთის ზემო დინებაში ხშირია კლდოვანი მასივები, რომლებიც წარმოქმნილია მტკიცე (პორ¬ფირიტული) ქანებით. კლდეების ძნელად მისადგომობის გამო შუა საუკუნეებში აქ, სამხედრო ნაგებობები იყო აგებული. მაგალითად, ბირთვისის ციხესიმაგრე სოფ. ტბისთან (თეთრი წაყ¬როს რ-ნი). ციხისაკენ მიმავალი მარშრუტი მიხვეულ-მოხვეულ გზას მიუყვება მრავალრიცხოვან კლდე¬ებსა და ღარებს შორის. ამიტომ ითვლებოდა იგი აუღებელ ციხესი¬მაგ¬რედ, რომლის მფლობელიც ფაქტობრივად ბატონობდა მთელ ალგეთის ხეობაზე. ბირთვისი ბარათაშვილების ფეოდალური საგვარეულო იყო.
        ალგეთის ხეობაში მდებარეობს დაბა მანგლისი (ამიტომ ამ ხეობას მანგლისის ხევსაც უწოდებდნენ) და ქ.მარნეული. მანგლისში მდებარე ეკლესია, როგორც ვახუშტი ბაგრატიონი გვამცნობს, არასდროს არ შემუსვრილა მტრისაგან გუმბათის სამხრეთ მხარეს არსებული გამოსახულების გამო: “სამხრით გუნბათსა შინა მაჰმად, ლომსა ზედა მჯდომარე დახატული. იტყვიან, მის გამო მაჰმადიანთა არა შეუმუსრავთ”.
        ალგეთის ხეობა ცნობილია იმითაც, რომ დაბა მანგლისთან ახლოს მდებარეობს სახალ¬ხო გმირის არსენას გამოქვაბული.



пятница, 12 ноября 2010 г.

დასაწყისის დასაწყისი

       არ ვიცი არასოდეს მიწერია ბლოგზე, არც მიცდია მაგრამ მოვსინჯავ მეთქი ვიფიქრე. თემაზეც ბევრი ვიფიქრე მიყვარს თემები და არა ყველაფერზე ფიქრი და საბოლოო ჯამში არაფერი. ჰოდა ამიტომაც შევარჩიე გეოგრაფია, მოგზაურობა, ისტორია და ცოტა შემეცნებითი საკითხები. თუმცა მინდა რომ ერთმანეთში არ აირიოს ისე , როგორც ბევრს ერევა კაი ხანია და მოგზაურობა გეოგრაფია ჰგონია, გეოგრაფია ისტორია და ასე შემდეგ. დასაწყისით ისიც არ ვიცი რით დავიწყებ. ყოველ შემთხვევაში ესეც ალბათ დასაწყისია უკვე. ამიტომ საკუთარი თავისათვის წარმატებები მისურვებია :)